دو واژه «قسط» و «عدل» گاه به صورت جداگانه به كار مى روند، که تقريباً مفهومى معادل يكديگر دارند، و گاه در برابر هم واقع مى شوند، مانند حديث معروفى كه شيعه و اهل سنّت از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل كرده اند كه فرمود: «لَوْ لَمْ‌يَبْقَ مِنَ الدُّنْيا اِلاّ يَوْمٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللهُ ذلِكَ الْيَوْمَ حَتّى يَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدى فَيَمْلأُها عَدْلا و قِسْطاً كَما مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»(1)؛ (اگر از عمر جهان جز يك روز باقى نماند، خداوند آن روز را طولانى مى كند تا مردى از فرزندان من، قيام نمايد و زمين را از عدل و داد پر كند آن گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد). در اين روايت و مانند آن «عدل» و «قسط» در برابر هم قرار گرفته همان گونه كه «جور» و «ظلم» در برابر يكديگر است.

واژه «قسط» در اصل به معناى سهم و نصيب عادلانه است و به همين جهت، گاه به معناى عدالت مى آيد و آن در صورتى است كه نصيب عادلانه هر كس پرداخته شود و گاه به معناى «ظلم» مى آيد و آن زمانى است كه نصيب عادلانه او گرفته شود. اوّلى معمولا به صورت باب اِفعال به كار مى رود و لذا يكى از نام هاى خدا را «مُقْسِط» ذكر كرده اند و دومى به صورت قِسْط (از ثلاثى مجرّد) لذا «قاسِطْ» به معناى ظالم است. از این رو قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ أَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا»(1)؛ (و امّا ستمکاران آتشگیره و هیزم دوزخند) و نيز در قرآن می خوانيم: «إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ»(2)؛ (كه خدا عدالت پيشگان را دوست دارد).(3)

پی نوشت:

«عدل» نقطه مقابل «ظلم» است، که دو معنای متضاد براى آن ذكر كرده اند: نخست معناى معروف آن است كه به معناى قرار دادن چيزى در محل لايق و مناسب است و اين مفهوم وسيع، مصداق هاى زيادى دارد از جمله عدالت به معناى موزون بودن، عدالت به معناى رعايت تساوى و نفى هرگونه تبعيض، عدالت به معناى رعايت حقوق ديگران، عدالت به معناى رعايت استحقاق ها و لياقت ها و بالاخره عدالت به معناى تزكيه و پاكسازى.
اگر گاهى «عدل» به معناى شرك در قرآن مجيد به كار رفته است به خاطر آن است كه مشرك چيزى را عِدل و همتاى خدا قرار مى دهد. در سوره انعام مى خوانيم: «ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ»(1)؛ (امّا کافران براى پروردگار خود، همتا و شبیه قرار مى دهند [با این که دلایل توحید و یگانگى او، در آفرینش جهان آشکار است]). معناى دوم به گفته «مقاييس اللّغه» اعوجاج و كجى و به گفته بعضى ديگر از ارباب لغت به معناى ظلم است. (يعنى عدل، از الفاظى است كه دو معناى متضاد دارد، لذا به انحراف از يك مطلب، عدول گفته مى شود).(2)

پی نوشت: